استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه گفت: اولین جلسه عزاداری و گریه برای شهدای کربلا در اندرونی کاخ یزید و در محل زندگی زن یزید برگزار شد و اخبار مرتبط با خرابه شام و انتقال اسرا به آنجا هم قرائن معتبر ندارد بلکه قرائن ضد آن زیادتر است.  

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی، استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه، شامگاه 23 مردادماه در سومین نشست «سیر اعتبارشناسی مقاتل از ابتدا تاکنون» که از سوی مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام خمینی(ره) فارس برگزار شد، گفت: گفته شد که ابومخنف معتبرترین و قدیمی‌ترین مقتلی است که ابتدا شاگرد او هشام کلبی استنساخ کرد و بعدا طبری از روی کلبی، متن آن را وارد تاریخ خود کرده است و امروزه از این طریق در دست ما قرار دارد البته شیخ مفید در الارشاد و در بخش مرتبط با امام حسین(ع) مطالب این مقتل را نقل کرده است.

وی افزود: شیخ مفید چون دیده است که اسناد مقتل ابومخنف در تاریخ طبری آمده است مع‌الاسف از نقل منابع خودداری کرده و فقط متن را آورده است و سبب شده است تا ما محتاج تاریخ طبری بمانیم. معاصر طبری هم شخصی به نام اعثم کوفی است که کار طبری را ولی بدون دقت در عین متن و اسناد ابومخنف انجام داده است و اخبار نادرستی در آن وارد کرده است. 

مقتل خوارزمی

آیت‌الله یوسفی غروی به مقتل خوارزمی اشاره کرد و گفت: وی از عالمان قرن ششم و هفتم قمری و حنفی مذهب است و کتابی درباره ابوحنیفه و مناقب امیرالمؤمنین(ع) نوشته است و مقتل وی هم مبتنی بر اخبار اعثم کوفی است و دقت لازم را ندارد و مطالب بیشتری نسبت طبری دارد و جعلیاتی در آن وجود دارد و متاسفانه مقتل خوارزمی به مقتل ابن طاووس هم سرایت کرد؛ او ملهوف را برای زوار حله نوشته است.

یوسفی غروی با اشاره به مقاتل معاصر گفت: اشاره شد که در دوره متاخر و در دولت مشعشعیان، مقتل تحریف‌شده ابومخنف وارد بازار شد ولی بنده آن را تصحیح و تحقیق کردم و با عنوان «وقعة الطف» منتشر شده است و بنده سند روایات را تکمیل کردم یعنی اینکه خبرهای ابومخنف چگونه به نفرات اصلی حاضر در کربلا رسیده است. سه ترجمه از آن هم وجود دارد ولی بهترین آن از شیخ عماد سلیمانی از اعضای هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی است و این کتاب بیش از 8 بار چاپ شده است. ترجمه دیگر را هم آقای علی کرمی به عنوان اولین تاریخ کربلا ترجمه کرده است که دقت لازمی ندارد ولی ترجمه شیخ محمدصادق روحانی دقیق و قابل استفاده است و زیرنظر بنده ترجمه شده است و تنها کتابی که تک تک اسناد روایات را ذکر کرده است همین وقعة الطف است. 
 
استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه اظهار کرد: مقتل مقرم هم مورد اشاره قرار گرفت همچنین دو مقتل از محدث قمی ذکر کردیم که از جمله نفس‌المهموم است و علامه شعرانی آن را ترجمه کرده است. حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی هم ده سال به اتفاق برخی محققان و زیرنظر آیت‌الله مصباح یزدی، جامع‌ترین مقتل دوره معاصر یعنی مقتل جامع سیدالشهدا(ع) را در دو جلد و نزدیک به دو هزار صفحه نوشتند. مقالاتی درباره حکمت قیام امام حسین(ع) و مقدمات کربلا هم در این مقتل آورده شده است.

2 مقتل معتبر مؤسسه دارالحدیث

یوسفی غروی با اشاره به دو مقتل معاصر دیگر که در مؤسسه دارالحدیث نگارش یافته است، تصریح کرد: یکی دانشنامه امام حسین(ع) است که مقتل تحقیق‌شده و معتبری است و درجلد اول آن معرفی مقاتل قبلی هم صورت گرفته است و کتاب دیگر هم که به زبان عربی است «الصحیح من مقتل سیدالشهدا(ع) و اصحابه» که شاید به فارسی هم ترجمه شده است. 
وی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آقای جودکی هم بخش مقتل طبری را ترجمه کرده است، اضافه کرد: بله ایشان فقط آن را ترجمه کرده است ولی بنده تک تک اسناد روایات را تحقیق کرده‌ام و اشکالات را هم گوشزد کرده‌ام ولی در کتب دیگر از جمله کتاب اقای جودکی این مسئله را شاهد نیستیم.

سرنوشت مختار و ابراهیم مالک

یوسفی غروی در مورد نقش ابراهیم مالک اشتر در قیام مختار، گفت: او در ابتدا با این قیام همراهی کرد ولی در ادامه از مختار منفصل شد و در نهایت کشته شد. در مورد مختار هم چند روایت  با تعابیر رحم الله المختار از امام باقر(ع) و سایر ائمه(ع) داریم که نقل محمدبن جعفر بن نما است که در اولین بار ملحق به بحارالانوار مجلسی چاپ شده است. در رجال کشی هم روایاتی در تایید مختار و ترحم به وی وجود دارد و نظر عمده علما این است که عاقبت مختار بد نبوده و اهل نجات است. البته در مورد ابراهیم بن مالک حتی یک روایت غیرمستند و منفصل هم وجود ندارد و فقط گزارش تاریخی همراهی کوتاه مدت با مختار درباره وی داریم و امیدواریم خداوند او را رحمت کند ولی از ائمه(ع) مطلبی در تایید او نداریم.

یوسفی غروی با بیان اینکه قبر منسوب به مختار در مسجد کوفه هم نمادین است و از دوره مرحوم شهید مورد توجه زوار شیعه قرار گرفته است، اظهار کرد: نکته دیگر اینکه ابومخنف علاوه بر مقتل امام حسین(ع) مقتلی درباره امیرالمؤمنین(ع) و عثمان هم دارد. او اولین مورخ معروف کوفی است که اخبار تاریخی صدر اسلام بعد از پیامبر(ص) را نوشته است و عمدتا از طریق طبری به دست ما رسیده است.  

وی افزود: مرحوم شیخ محمدمهدی حائری مازندرانی از منبری‌های کربلا بود و کتاب خنثایی هم در باره امام حسین(ع) نوشته است البته کتابی درباره پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) با عناون «الکوکب الدری فی احوال النبی و الزهرا و الوصی» و معالم السمطین را هم نوشته است. کتب ایشان اعتبار بالایی ندارد و عمدتا برای سطح منبر نوشته شده است. 

استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه درباره مطلب شیخ مفید مبنی بر اینکه علی اکبر(ع) که در کربلا حاضر بوده است، امام سجاد(ع) است و حضرت علی اکبر(ع) هم علی‌اصغر است، تصریح کرد: این خطا از شیخ مفید که در تاریخ هم فردی خبره حساب می‌شود وجود دارد و عمدتا هم این گلایه را نسبت به او دارند و ابن ادریس حلی هم این گلایه را ذکر کرده است و بنده در وقعة‌الطف قرائن این مطلب را آورده‌ام و خطای مفید را گوشزد کرده‌ام. 

اخبار ابومخنف خمیرمایه اخبار معتبر کربلا

وی افزود: من در ابتدای تحقیق برای تالیف وقعةالطف به کتاب یک مستشرق آلمانی در دانشگاه کلکته مواجه شدم و ابراهیم نصار هم آن را ترجمه کرده است و در آنجا دیدم که روایات را از ابومخنف آورده است و این تشویقی برای بنده شد که اعتبار ابومخنف صرفا در بین ما نیست. البته ما در تاریخ مقتل کربلا منحصر به اخبار ایشان نیستیم ولی خمیرمایه اصلی تاریخ کربلا اخبار ایشان است. 

یوسفی غروی افزود: شیخ صدوق در امالی با سندی که منتهی به مشایخ عامه و اهل سنت است دوطفل مسلم را مطرح کرده است؛ خوارزمی هم باز از طریق اهل سنت دوطفلان را آورده است ولی خبر او به عبدالله بن جعفر منتهی شده است ولی هیچکدام اعتبار سندی ندارد. حتی مرحوم کافی هم در منبری ماجرای دوطفلان مسلم را می‌خوانده است و عالمی در پای منبر او گفته بود می‌دانم این خبر دروغ است ولی خوب و حزین می‌خوانی و برای گریه درآوردن خوب است.  

استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه درباره رابطه همسر حضرت زینب(س) و معاویه، اظهار کرد: برخی اخبار نقل شده است که معاویه باغاتی را در اختیار ایشان قرار داده بود ولی این اخبار قابل اعتماد نیست و قرائن تاریخی زیادی بر خلاف آن داریم و عبدالله هیچ باغی در دمشق نداشته است.

وی ادامه داد: سیدمحسن امین هم به عنوان عالم کتاب‌شناس و نسخه‌شناس، گفته است من در دمشق که بودم و صخره مقبره حضرت زینب(س) را دیدم و روی آن ام‌کلثوم نوشته شده بود و خط آن هم مربوط به صدراسلام نبود لذا وی هم نظرش این است که قدرمتیقن حضرت زینب(س) به مدینه برگشتند و سندی مبنی بر خروج ایشان از مدینه هم نداریم. البته حسن قاسم مصری در کتاب السیده زینب به اخبار زینبات عبیدلی نسابه اعتماد کرده است و او محل دفن حضرت زینب را دمشق می‌داند. 

احتمال دفن حضرت زینب(س) در مصر

استاد تاریخ اسلام حوزه با بیان اینکه تاریخ وفاتی جز همین کتاب یعنی نیمه ماه رجب در مورد حضرت زینب(س) نداریم، گفت: حضرت زینب(س) در واقعه حره، شروع به نقل اخبار کربلا به صورت آزادانه کرد و والی وقت(عمربن سعید بن عاص) به یزید نامه نوشت و یزید گفت که او را به دورترین نقاط یعنی مصر(فسطاط) تبعید کن و او این کار را کرد و در آنجا وفات کردند.

وی به مجلس یزید و اولین عزاداری برای اهل بیت(ع) اشاره کرد و افزود: این خبر که زن یزید وارد مجلس شد و وقتی حضرت زینب(س) و خاندان اهل بیت(ع) را شناخت اعتراض کرد و یزید هم نعل وارونه زد و گفت مقصر عبیدالله بن زیاد بوده است و من نمی‌خواستم حسین را بکشند و بعد هم به زن خودش گفت دست زنان را بگیرد و به اندرونی برود. همانجا اولین جلسه عزاداری و گریه برای شهدای کربلا برگزار شد لذا اخبار مرتبط با خرابه شام و انتقال اسرا به آنجا هم قرائن معتبر ندارد بلکه قرائن ضد آن زیادتر است.  

گزارش از عطاالله اسماعیلی